मनोसामाजिक प्राथमिक उपचार: बाढीपछिको मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरूको समाधान
नेपालमा हालैको बाढीले सयौं परिवारलाई प्रत्यक्ष रूपमा असर पुर्याएको छ। नख्खुका कमल सिलवाल जस्तै धेरै मानिसहरूले बाढीको प्रत्यक्ष प्रभावबाट मानसिक स्वास्थ्यमा गम्भीर समस्या भोगिरहेका छन्। कमलले बाढीमा लगभग डुबेर मृत्युको सामना गरे। अहिले उनी यति भयभीत छन् कि साधारण पानीको ट्यापबाट थोपा पर्ने आवाजले समेत उनलाई त्रास पैदा गर्छ। यो केवल कमलको अनुभव मात्र होइन, देशभरिका सयौं मानिसहरूको यस्तै अवस्था छ।
बाढी, भूकम्पजस्ता प्राकृतिक प्रकोपका घटनाहरूले मानसिक स्वास्थ्यमा गहिरो प्रभाव पार्न सक्छन्। यस्ता घटना प्रत्यक्ष रूपमा अनुभव गर्ने वा हेर्ने व्यक्तिहरूमा मानसिक तनाव, डर, र आघात देखिनु सामान्य हो। तर जब यी अनुभवहरू सामान्य डरको सिमानाभन्दा बाहिर जान्छन्, तब मानिसहरूको दैनिक जीवनमा गम्भीर असर पार्न थाल्छ। उनीहरूले अनिद्रा, चिन्ता, आक्रोश, र निराशा जस्ता लक्षणहरू अनुभव गर्न सक्छन्, जसले उनीहरूको सामाजिक जीवन, कामकाज, र व्यक्तिगत सम्बन्धमा गम्भीर अवरोध पैदा गर्छ।
यस्तो अवस्थामा, मनोसामाजिक प्राथमिक उपचार (Psychological First Aid – PFA) आवश्यक पर्छ। PFA भनेको पीडित व्यक्तिहरूलाई तत्काल सहयोग गर्ने विधि हो, जसमा उनीहरूलाई सुन्ने, भावनाहरूलाई स्वीकार गर्ने, र उनीहरूलाई सुरक्षित महशुस गराउने समावेश हुन्छ। यो उपचारले पीडित व्यक्तिहरूलाई आघातबाट सहज हुन, समस्या सामना गर्न सक्षम बनाउन र तिनका गहिरा समस्याहरूलाई पहिचान गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
समुदायका सदस्यहरू, स्वयंसेवकहरू, वा कुनै पनि सहयोगी व्यक्ति वा संस्थाहरूले बाढीबाट प्रभावित मानिसहरूलाई पहिचान गर्नुपर्छ। उनीहरूको समस्या बुझ्न र अनुभवहरू सुन्ने प्रक्रिया नै PFA को महत्वपूर्ण अंश हो। पीडित व्यक्तिहरूलाई आफ्नो अनुभवहरू बताउन प्रोत्साहित गर्नुहोस्, तर यसलाई करको रूपमा नभई सहयोगको रूपमा लिनुपर्छ। यस्तो अवस्थामा, मानिसहरूले कसैलाई आफ्नो कुरा सुनेर सामान्य महशुस गर्छन्। यसले उनीहरूको मानसिक तनावलाई कम गर्न मद्दत गर्दछ।
PFA मा प्रभावित व्यक्तिहरूको समस्या पहिचान गर्ने, आवश्यक परामर्श दिने, र जरुरी परेमा तिनीहरूलाई पेशेवर मानसिक स्वास्थ्य सेवाहरूमा रिफर गर्ने प्रक्रिया समावेश हुन्छ। विशेष गरी, गम्भीर आघातको सामना गरिरहेका व्यक्तिहरूलाई समयमै पेशेवर परामर्श दिनु अत्यन्तै महत्वपूर्ण हुन्छ, ताकि तिनीहरूले दीर्घकालीन मानसिक समस्या झेल्न नपरोस्।
बाढी, भूकम्प, र अन्य प्रकोपहरू केवल भौतिक क्षति पुर्याउँदैनन्, तिनीहरूले मानिसहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा पनि गहिरो असर पार्छन्। त्यसैले, प्रकोपबाट प्रभावित मानिसहरूलाई केवल भौतिक सहयोगमा मात्र सीमित नगरौं, उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्यको पनि ख्याल गरौं।
प्रत्येक समुदायका सदस्यहरूले अगाडि आएर PFA दिने अभ्यास गर्नुपर्छ। मनोसामाजिक प्राथमिक उपचारलाई सशक्त रूपमा लागू गर्दा, हामी हाम्रो समाजलाई मानसिक रूपमा स्वस्थ र बलियो बनाउन सक्दछौं।