हामी कस्तो बन्ने ? (भाग २ )
प्रिय भाई बहिनीहरु,
नयाबर्ष २०८२ को शुभारम्भ राम्रै संग मनयौ होला भन्ने आशा गरेको। तिमीहरुलाई कती याद छ। केही समय अगाडी हामी कस्तो बन्ने शिर्षकमा मैले एउटा भाग एक भनेर लेख पठाएको थिए। पढ़ेयौ नै होला (https://blog.pdl.com.np/p/29a)। त्यस लेखमा भने जसरीनै मैले बाकी गुणहरु यहाँ भाग २ भनेर यस लेखमा उल्लेख गरेको छु। आशा छ पढेर, मनन् गरेर आभ्यास गर्नेनै छौ।
पानीको खोजीमा परिश्रम
परिश्रम/लगनशीलता (Perseverance)
डोटी जिल्लाको एक सानो पहाडी बस्तीमा रमिता आफ्नो आमाबाबु र दुई भाइबहिनीसँग बस्थिन्। गाउँमा पानीको चरम अभाव थियो। वर्षात् बाहेकका महिनामा एक घण्टा टाढाको खोल्साबाट पानी ल्याउनु पर्थ्यो। रमिता बिहान साढे पाँच बजे उठ्थिन्। घाम नउदाउँदै खाली गाग्री बोकेर ओरालो लाग्थिन्, उकालो–ओरालो गर्दै खोल्सामा पुग्थिन्। पानी ल्याएर फर्किंदासम्म विद्यालय जान ढिलो हुन्थ्यो, तर रमिताले कहिल्यै हार मानेकी थिइनन्। भिजेका कपडा सुक्न पनि नपाउँदै, विद्यालय गइहाल्थिन्।
उनको परिश्रम देखेर शिक्षकहरू दंग थिए। रमिताले कहिल्यै गृहकार्य छुटाइनन्। प्रतियोगिताहरूमा पनि भाग लिन्थिन्। एक दिन विद्यालयमा “जीवनमा लगनशीलता” विषयमा निबन्ध प्रतियोगिता भयो। रमिताले आफूले दैनिक जीवनमा भोगेको पानीको कठिनाइ र त्यसबीच पनि कसरी पढाइलाई निरन्तरता दिइरहेकी थिइन् भन्ने लेखिन्।\n\nत्यस निबन्धले विद्यालयभरका सबैलाई छोयो। प्रधानाध्यापकले त्यो पढेर आँखा भिजाए र भने, “तिमीमा जुन लगन छ, त्यसले तिमीलाई भविष्यमा ठूलो स्थानमा पुर्याउनेछ।”
💬 टिप्पणी: परिश्रम भनेको कठिनाइको बाबजुद पनि अगाडि बढिरहन सक्ने शक्ति हो। जब लक्ष्य स्पष्ट हुन्छ, तब बाटो कठिन भए पनि पुग्न सकिन्छ। तिमीले कुन बेला हार मान्न मन लाग्यो तर त्यसपछि पनि प्रयास जारी राख्यौ?"
रंगभरिको दृष्टि
सौन्दर्यप्रेम / सराहना (Appreciation of Beauty & Excellence)
रेश्मा सानो उमेरदेखि चित्र बनाउन रुचाउँथिन्। गाउँका हरिया पहाड, खोलाको बहाव, चराहरूको गीत–यी सबै उनका लागि एउटा कविता झैँ थिए। उनका साथीहरू खेल्न रमाउँदा उनी बुट्टे पाना कोरिरहेकी हुन्थिन्। कहिलेकाहीँ उनका चित्रहरूले शिक्षकहरूलाई अचम्मित पार्थे।
एकदिन विद्यालयमा "गाउँको सौन्दर्य चित्रण" शीर्षकमा चित्रकला प्रतियोगिता भयो। अधिकांश विद्यार्थीहरूले घर, मन्दिर, गाईगोरु बनाए, तर रेश्माले बनाइन्—झरी परेको बेलाको एक दृश्य: निलो छातामुनि एक आमा र सानी छोरी मुस्काउँदै अग्लो झोलुंगे पुल तर्दै थिए। वरिपरि पहाडमा बुढा रूख, चिसो कुहिरो, र खोलाको आवाज थियो।
रेश्माको चित्र देखेर सबै स्तब्ध भए। प्रधानाध्यापकले सोधे, “यो त सामान्य चित्र हैन, किन बनायौ यस्तो?”
रेश्माले मुस्कुराउँदै भनी, “हाम्रो गाउँको सौन्दर्य केवल उज्यालोमा होइन, बादल, पानी र चिसोपनमा पनि छ सर। मलाई त सब कुरा सुन्दर लाग्छ।”
त्यो दिन रेश्माले प्रथम पुरस्कार मात्र जितिनन्, उनको दृष्टिकोणले गाउँलेहरूलाई पनि आफ्नो परिवेशप्रति नयाँ दृष्टिकोण सिकायो।
💬 टिप्पणी: सौन्दर्य हेर्न सक्ने दृष्टि भनेको आत्माको आँखाले हेर्न सक्नु हो। जीवनका स–साना कुराहरूमा सुन्दरता देख्न सक्नु पनि एउटा शक्ति हो, जसले हामीलाई खुशी दिन्छ।
सुनौलो सिक्का
आत्मज्ञान (Self-awareness)
अर्जुन विद्यालयको फुटबल टोलीमा राम्रो खेलाडी थियो, तर अभ्यासका बेला सधैं साथीहरूसँग झर्किन्थ्यो। ऊ “म जस्तो कोही छैन” भन्ने गर्वमा बाँचेको थियो। एक दिन प्रशिक्षकले भनिदिए, “तिमी राम्रो खेलाडी हौ, तर राम्रो साथी होइनौ।”
घर आएर अर्जुन सोच्न थाल्यो—"के म साँच्चै अरूको भावना बुझ्छु? कि केवल आफू मात्र देख्छु?"
त्यसपछि उसले आफैँलाई लेख्न थाल्यो—"म कहिले रिसाउँछु, किन बोल्दिनँ, मलाई के कुराले खुशी बनाउँछ?"
यसरी लेख्दै जाँदा उसले आफ्ना कमजोरी बुझ्न थाल्यो। फेरि उसले साथीहरूसँग खुलेर कुरा गर्न थाले, अभ्यासमा धैर्य गर्न थाल्यो। टोली पनि उसप्रति सकारात्मक बन्न थाल्यो।
💬 टिप्पणी: आत्मज्ञान भनेको ऐनामा आफ्नो अनुहार मात्र हेर्नु होइन, आफ्नो मनको स्वरूप बुझ्न सक्नु हो। आत्मचिन्तनले आत्म–परिवर्तन सुरु हुन्छ।
सूर्यउदय हेर्ने बानी
आध्यात्मिकता (Spirituality)
पासाङ बिहान सबेरै उठ्थे। प्रत्येक दिन सगरमाथाको पृष्ठभूमिमा सूर्य हेरेर उनले आँखा खोल्थे। त्यसबेला उनी आँखा चिम्म गरेर सोच्थे, “आज पनि म बाँचें, मसँग अझ एक दिन छ, केही असल गर्ने।”
उनका साथीहरू पार्टी र मोबाइलमा रमाउँथे, पासाङ भने ध्यान, आत्मचिन्तन र प्रकृतिसँग संवाद गर्थे। कहिलेकाहीं गाउँका वृद्धहरूसँग भजन गाइरहेका हुन्थे, कहिले छोरीबुहारीलाई मनको पीडा सम्झाइरहेका हुन्थे।
कसैले सोध्थे, “यो तिम्रो धर्म हो?” उनले भन्थे, “धर्म भन्दा अघि म मानवता रोज्छु। अनि आस्था भनेको केवल मन्दिर जानु होइन, आफूभित्रको शान्ति फेला पार्नु हो।”
💬 टिप्पणी:
आध्यात्मिकता भनेको देवीदेवताको पूजा मात्र होइन, जीवनको गहिराइ बुझ्न सक्ने सोच हो। तिमी कुन समयमा आफूलाई धेरै शान्त महसुस गर्छौ?
आध्यात्मिकता (Spirituality)
पासाङ बिहान सबेरै उठ्थे। प्रत्येक दिन सगरमाथाको पृष्ठभूमिमा सूर्य हेरेर उनले आँखा खोल्थे। त्यसबेला उनी आँखा चिम्म गरेर सोच्थे, “आज पनि म बाँचें, मसँग अझ एक दिन छ, केही असल गर्ने।”
उनका साथीहरू पार्टी र मोबाइलमा रमाउँथे, पासाङ भने ध्यान, आत्मचिन्तन र प्रकृतिसँग संवाद गर्थे। कहिलेकाहीं गाउँका वृद्धहरूसँग भजन गाइरहेका हुन्थे, कहिले छोरीबुहारीलाई मनको पीडा सम्झाइरहेका हुन्थे।
कसैले सोध्थे, “यो तिम्रो धर्म हो?” उनले भन्थे, “धर्म भन्दा अघि म मानवता रोज्छु। अनि आस्था भनेको केवल मन्दिर जानु होइन, आफूभित्रको शान्ति फेला पार्नु हो।”
💬 टिप्पणी:
आध्यात्मिकता भनेको देवीदेवताको पूजा मात्र होइन, जीवनको गहिराइ बुझ्न सक्ने सोच हो। तिमी कुन समयमा आफूलाई धेरै शान्त महसुस गर्छौ?
पुरानो रेडियो
हास्यपन: Humor
सरोजको परिवारमा हाँसोको खडेरी थियो। बुबा विदेश गएका, आमा चिन्तित, दिदी सधैं काममा व्यस्त। तर सरोज भने सधैं रमाइलो बनाउने सोचमा हुन्थे।
उनले घरको पुरानो रेडियो खोलेर त्यसमा आफ्नो आवाजमा नक्कली समाचार सुनाउँथे — “आजको मुख्य समाचार: आमा मुस्काइन्। कारण: सरोजले बर्तन माझे!” घरभरि हाँसो उठ्थ्यो। स्कुलमा पनि उनी नाटकमा भाग लिँदै रमाइलो वातावरण बनाउँथे।
उनले जीवनका गम्भीर पलहरूमा पनि हल्कापन ल्याइदिने कला सिकेका थिए। उनका साथीहरू भन्थे, “सरोज नहुँदो हो त, हाम्रो टेन्सनले फुस्किनै सक्दैन थियो।”
💬 टिप्पणी: रमाइलोपन केवल मनोरञ्जन होइन, मानसिक स्वास्थ्यको औषधि हो। हाँसो बाँड्न सक्ने व्यक्ति धेरै मूल्यवान हुन्छ।
मिठेको आँखा
निष्पक्षता (Fairness)
विद्यालयमा कक्षा क्याप्टेन छान्ने बेला भयो। दुई जना उम्मेदवार: विशाल र रोहित। विशाल धनी घरको, सबै विद्यार्थीहरू उसलाई समर्थन गर्थे। रोहित भने सानो घरको, अलिकति लजालु।
मिठे सबैका मिल्ने साथी। साथीहरूले भने, “विशाललाई भोट दे न!” तर मिठेले उत्तर दिए, “म त्यो उम्मेदवारलाई भोट दिन्छु जसले वास्तवमै समूहका लागि सोच्छ।”
उनी चुपचाप सबैलाई गहन रूपमा हेरे। रोहितले अरूको सहयोग गरेको, विद्यालयका काममा जुटेको सम्झिए। अन्ततः उनले रोहितलाई भोट दिए।
जब रोहित जिते, मिठेलाई धेरैले सोधे, “किन यस्तो गरिस्?” उसले भन्यो, “न्याय भन्नु भनेको ‘जो मनपर्छ’ भन्दा पनि ‘जो उपयुक्त छ’ रोज्नु हो।”
💬टिप्पणी: निष्पक्षता भन्ने शक्ति, धेरैपटक लोकप्रियता विरुद्ध जानुपर्छ। तर साँचो नेता, मित्र वा नागरिक बन्न निष्पक्ष सोच चाहिन्छ।
धूलो लागेका प्रमाणपत्रहरू
नेतृत्व (Leadership)
निशा पहिलो पटक विद्यालयको छात्रा प्रमुख बनिन्। विद्यालयमा शौचालय गन्हाउने, पुस्तकालयमा किताब नभएको, अनि बालबालिकाको सहभागिता नलिइने समस्याहरू थिए।
उनले सबै छात्रछात्रालाई एकत्र गरिन्। सुझावहरू लिइन्। अनि हप्तामा एक दिन "विद्यार्थी सभा" राख्न थालिन्, जहाँ विद्यार्थीहरूले समस्या उठाउन सक्थे।
पाँच महिनामै विद्यालयमा सुधार आयो। शिक्षकहरूले पनि भनिरहेका थिए, “निशाले केवल नेतृत्व गरिनन्, सुनिन् र समाधान पनि ल्याइन्।”
💬 टिप्पणी: नेतृत्व भनेको हुकुम चलाउनु होइन, सेवा गर्नु हो। राम्रो नेता अरूको आवाज सुन्न जान्दछ र सबैलाई अघि बढ्न प्रेरणा दिन्छ।
नेतृत्व (Leadership)
निशा पहिलो पटक विद्यालयको छात्रा प्रमुख बनिन्। विद्यालयमा शौचालय गन्हाउने, पुस्तकालयमा किताब नभएको, अनि बालबालिकाको सहभागिता नलिइने समस्याहरू थिए।
उनले सबै छात्रछात्रालाई एकत्र गरिन्। सुझावहरू लिइन्। अनि हप्तामा एक दिन "विद्यार्थी सभा" राख्न थालिन्, जहाँ विद्यार्थीहरूले समस्या उठाउन सक्थे।
पाँच महिनामै विद्यालयमा सुधार आयो। शिक्षकहरूले पनि भनिरहेका थिए, “निशाले केवल नेतृत्व गरिनन्, सुनिन् र समाधान पनि ल्याइन्।”
💬 टिप्पणी: नेतृत्व भनेको हुकुम चलाउनु होइन, सेवा गर्नु हो। राम्रो नेता अरूको आवाज सुन्न जान्दछ र सबैलाई अघि बढ्न प्रेरणा दिन्छ।
चुपचाप बाँच्ने शेरनी
विनम्रता (Humility)
विमला गाउँकी सबैभन्दा तेज विद्यार्थी। प्रत्येक वर्ष प्रथम आउने, कविता लेख्ने, भाषण दिने। तर कहिल्यै अहंकार नदेखाउने। जब पुरस्कार पाउँथिन्, शिक्षक वा बाबुआमालाई धन्यवाद दिने।
एक दिन विद्यालयमा ठूला पाहुना आए, सबैले विमलाको नाम लिए, तर विमलाले भनी, “म पढ्न सक्छु किनभने मेरो आमा बिहानै उठेर मलाई खाजा बनाउनुहुन्छ। म अगाडि छु भने यो सामूहिक मेहनत हो।”
सबै स्तब्ध। यस्तो विनम्रता देखेर पाहुनाले भनी, “यो हो साँचो प्रतिभा—जुन आफैं चम्कन्छ, तर घमण्ड गर्दैन।”
💬 टिप्पणी: विनम्रता भनेको सानो देखिनु होइन, सच्चा महान बन्न सक्ने तरिकाको नाम हो। साँचो सफलता त्यो हो, जसले अरूलाई साथ लिएर अघि बढ्छ।
हिम्मतको अन्तर्वार्ता
आत्मविश्वास (Self-confidence)
विनय सधैं अलि शान्त स्वभावको केटो थियो। विद्यालयमा पढाइ राम्रो भए पनि उसले कहिल्यै ठूलो भीडमा बोलेको थिएन। जब काठमाडौँको एक प्रतिष्ठित कलेजमा आवेदन दिने समय आयो, उसले फाराम भर्ने हिम्मत त गर्यो, तर अन्तर्वार्ताको मिति नजिकिँदै गर्दा उसलाई रातको निद्रा हरायो।
"के म बोल्न सक्छु?" "म गल्ती बोले भने के होला?" “अरू धेरै स्मार्ट छन्, म त गाउँबाट आएको..." यस्तै कुराहरूले उसको मनभित्र आत्मसन्देह पलाउँदै थियो। अन्तर्वार्ताको अघिल्लो रात ऊ ऐनासँग गफिन थाल्यो। "तँ सक्छस्, विनय! तेरो संघर्ष, तेरो आत्मा, तेरो सपना – यी नै तेरो शक्ति हुन्!" उसले आफैंलाई हेरेर मुस्कान दियो।
त्यो रात उसले आफ्नो विद्यालयका अनुभव, समाजसेवा गरेका दिनहरू, अनि विज्ञान परियोजनामा पाएको प्रशंसापत्र सबै सम्झियो।
भोलिपल्ट अन्तर्वार्ता हलमा छिरेको बेला उसले गहिरो सास लियो। “मैले आफैँलाई चिनें, अब अरूलाई चिनाउनुपर्छ।” जब बोर्ड सदस्यले सोधे, “तिमी किन यो कलेज रोज्न चाहन्छौ?” विनयले शान्त तर दृढ स्वरमा जवाफ दियो, “म यस कलेजलाई रोज्न चाहन्छु, किनभने यहाँको स्रोत, वातावरण र शैक्षिक शैलीले मलाई मेरो लक्ष्यमा पुग्न सहयोग पुर्याउँछ। म गाउँबाट आएको भए पनि मसँग स्पष्ट उद्देश्य र काम गर्ने हिम्मत छ।” उसको आँखामा चमक थियो। त्यस दिन उसले न त सबै कुरा परिपूर्ण रूपमा बोल्यो, न त अंग्रेजीमा शब्दकोठी भरिपूर्ण थियो — तर उसले "साँचो" आत्मविश्वास देखायो।
एक हप्ता पछाडि उसको फोन आयो: “You’re selected."
विनयको हिम्मतले भविष्यको ढोका खोलेको थियो।
💬 टिप्पणी: आत्मविश्वास भन्नु ‘सक्छु’ भन्ने सोच मात्र होइन, आफ्ना कमजोरी चिन्दै पनि अघि बढ्न सक्ने साहस हो। अभ्यास, आत्मचिन्तन र सकारात्मक सोचले आत्मविश्वास बलियो बन्छ।
धन्यबाद